Otizmli çocuklar genellikle, normal gelişim gösteren çocuklarla benzer tuvalet eğitimine hazır olma belirtileri gösterirler. Ancak bu belirtiler otizmli çocuklarda daha ileri yaşlarda ortaya çıkabilir. Dolayısıyla tuvalet eğitimi süreci daha uzun sürebilir. Otizmli çocuğunuzun tuvalet eğitimine hazır olduğuna dair bazı işaretler şunlardır:

• Bezlerini veya kıyafetlerini ıslattıklarını-kirlettiklerini size söyleyebilmek (veya bir işaret veya hareketle size gösterebilmek)
• "Klozete otur" gibi basit bir talimatı yerine getirebilmek
• Pantolonunu yukarı ve aşağı çekebilmek
• Düzenli ve bağırsaklarının iyi çalıştığı dışkılama alışkanlığına sahip olmak
• Gün boyunca her seferinde en az bir saat kuru kalmaya yetecek kadar mesane kontrolüne sahip olmak.

Otizmli çocuklarla tuvalet eğitimine başlamak

Tuvalet eğitimi adımları tüm çocuklar için hemen hemen aynıdır. Ancak otizmli çocuklar, ihtiyaçlarına göre ayarlanmış ekstra desteğe ve stratejilere ihtiyaç duyabilirler. Otizmli çocuğunuzun bezden lazımlığa veya tuvalete geçmesine yardımcı olmak için aşağıdaki üç stratejiyi kullanabilirsiniz:

• Teşvik ve ödüller
• Görsel destekler
• Sosyal hikayeler.

Çocuğunuza tuvalet eğitimi döneminde neyin en etkili yöntem olduğunu görmek için bu yaklaşımların bir kombinasyonunu denemek iyi bir fikir olabilir. Hangi stratejiyi veya strateji kombinasyonunu kullanırsanız kullanın, tuvalete gitme sürecini daha küçük parçalara ayırmak da iyi bir fikirdir. Bu parçaları adım adım çocuğunuza öğretebilirsiniz – örneğin, pantolonu aşağı çekin, klozete oturun, altını silin vb.

Görsel destekler ve tuvalet eğitimi

Otizmli çocuklar genellikle görsel öğrenicilerdir. Böylece, görsel basit tuvalet eğitimi adımları ipuçları ve yönlendirmeler sağlayarak çocuğunuzun öğrenmesini destekleyebilirsiniz. Çocuğunuza tuvaleti kullanma adımlarını göstermek için görsel bir destek oluşturabilirsiniz. Bu adımlar; pantolonunu indir, klozete otur, pantolonunu çek, elini yıka gibi adımlardır. Bu adımları basitçe görselleştirebilirsiniz.

Çocuğunuza adımları hatırlatmak için bu programı tuvalete veya lazımlığa yakın bir duvara yapıştırın. Günde 2-3 kez çocuğunuzla programın üzerinden geçin.

Duyusal hassasiyetler için ipuçları

Otizmli çocuğunuz tuvalete gitmenin duyusal yönlerine karşı hassassa veya bundan rahatsızsa, çocuğunuzun duyusal tuvalet deneyimini kontrol etmenin yollarını deneyin. Örneğin:

• Her gün birkaç dakika pratik yaparak çocuğunuzu klozet kapağında oturmaya alıştırın.
• Çocuğunuzu rahat ettirin. Örneğin zemin soğuksa çocuğunuzun ayağına çorap giydirin.
• Çocuğunuzun ayaklarını basması için bir tabure kullanın.
• Çocuğunuz klozetteki büyük delikten korkuyorsa, eğitim koltuğu kullanın.
• Çocuğunuza gürültülü bir sifon sesi geleceğini söyleyin ve sesin nedenini açıklayın.
• Çocuğunuzun tuvalette otururken sevdiği bir nesneyi tutmasına izin verin.

Tuvalet eğitimindeki bazı aksaklıklar için ipuçları

Aksilikler, tüm çocuklarda tuvalet eğitiminin bir parçasıdır. Bu aksilikler, davranış problemleri, kabızlık ve ters giden diğer konular olabilir.

• Davranış sorunları: Bazen tuvalet eğitimi alan otizmli çocuklar zorlayıcı davranışlar sergileyebilirler. Örneğin, tuvaletten korkabilirler, tuvalet dışında yerlere gidebilirler, tuvaleti kağıt ve diğer malzemelerle doldurabilirler, sürekli olarak sifonu çekebilirler, duvara ve diğer yerlere kakasını bulaştırabilir ve kakasını yapmayı reddedebilirler. Çocuğunuz bu şekilde davranıyorsa, psikologlar veya duyu bütünleme terapistleri gibi profesyoneller, bu sorunların üstesinden gelmek için stratejiler geliştirmenize yardımcı olabilir.
• Kabızlık: Kabızlık çocuklarda sık görülen bir sorundur. Çocuğunuz kaka yapmaktan kaçınıyorsa bağırsakları dolu olabilir. Kabızlığa genellikle yeterli sıvı veya diyet lifi alımının olmaması neden olur. Bazı otizmli çocuklar, diğer çocuklardan daha kolay kabız olmalarına neden olabilecek şekilde yemek seçerler. Çocuğunuzun kabız olduğunu düşünüyorsanız, çocuk doktorunuza görünün. Altta yatan tıbbi endişeleri ortadan kaldırabilir ve çocuğunuzun kabızlığını yönetme stratejilerinde size yardımcı olabilirler.
• Geriye doğru giden sorunlar: Bazen çocukların tuvalet eğitimindeki ilerleme durabilir veya işler tersine gidiyormuş gibi görünebilir. Bazen bu sorunlar stres, hastalık, kabızlık veya ishal gibi problemlerle ilgili olabilir. Sağlık profesyonelleri size bu konuda yardımcı olacaktır.

Otizmli çocuğunuzun tuvalet eğitimi sürecinde, sakin ve pozitif kalmaya çalışın. Otizmli çocuklar, yeni durumları ve diğer insanların duygusal tepkilerini anlamakta güçlük çekebilirler.

Tuvalet eğitimi birçok adımdan oluşur: konuşma, soyunma, oturma, silme, giyinme, sifon çekme ve el yıkama. Bu adımlardan geçmek, uygun tuvalet becerilerini güçlendirmeye yardımcı olur.

• Tuvaleti tarif etmek için hangi kelimeleri kullanacağınıza karar verin ve tutarlı olmaya çalışın. Mesela çiş, kaka, lazımlık vs. Çocuğun bu kelimeleri diğer yetişkinler ve çocuklarla birlikte kullanacağını unutmayın.
• Eğitime başlamadan önce çocuğunuzun altını sık sık değiştirin ki kuru bez kullanmayı öğrensin.
• Çocuğunuzla birlikte lazımlık alın. Başlangıçta, lazımlığın kullanımı, klozet üstü oturağa kıyasla daha kolaydır. Çok katlı bir eviniz varsa birden fazla lazımlık alabilirsiniz. Çocuğun lazımlık sandalyesini dekore etmesine ve kendi özel lazımlığı yapmasına izin verin.
• Lazımlığı çocuğun oyun odası veya yatak odası gibi uygun bir yere koyun. Kolay erişim önemlidir.
• Çocuğu tuvalet sandalyesine tamamen giyinik olarak oturmaya, kitaplara bakmaya veya oyuncaklarla oynamaya teşvik edin.
• Kitaplardan veya videolardan yararlanarak çocukla tuvalet eğitimi hakkında konuşun.
• Özellikle sabahları ilk uyandıktan sonra ve yemeklerden sonra, çocuğun dışkılamasının daha olası olduğu bu zamanlarda lazımlığa düzenli geziler yapın.
• Çocuk, lazımlığa tamamen giyinik olarak rahat bir şekilde oturduktan sonra, lazımlığa bebek bezi olmadan oturması için teşvik edin. Çocuğun lazımlığın amacını anlamasına yardımcı olmak için lazımlığa ıslak veya kirli bir bebek bezi yerleştirin.
• Çocuğu, işeme veya dışkılama hissi geldiğinde ve lazımlığa gitmesi gerektiğinde size söylemesi için teşvik edin. Kıvranmak veya cinsel organını tutmak gibi çocuğun tuvalete gitmesi gerektiğine dair işaretlere dikkat edin. Çocukla lazımlığa gidin ve lazımlığa oturduğunda çocuğu övün. Sabırlı olun çünkü çocuğun başarılı olması günler veya haftalar alabilir. Aksiliklerin yaygın ve normal olduğunu unutmayın.
• Altını ıslatan veya lazımlığı kullanmak istemeyen çocuğu cezalandırmayın, tehdit etmeyin veya sert konuşmayın.
• Çocuk lazımlığı kullandıktan sonra eşofman altı (yıkanabilir, kalın iç çamaşırı) veya pamuklu iç çamaşırına geçin. Çocuk bezlerini bırakmakta acele etmeyin. Kuru kalamayacak durumdaysa, çocuğun bezlerine geri dönmesine izin verin. Bir yıldız veya sticker tablosu, lazımlık kullanımını teşvik etmede yardımcı olabilir.
• Çocuk lazımlık konusunda ustalaştığında, basamaklı bir tabure ile klozet üstü oturağa geçiş yapılabilir. Tabure, bağırsakları daha rahat boşaltmak için çok etkilidir. Ayrıca çocuğun, yetişkin boyutunda bir tuvalette otururken daha dengeli hissetmesine yardımcı olur.

İpuçları — Çocukla çalışırken aşağıdaki ipuçlarını aklınızda bulundurun:

• Olumlu ve sevgi dolu bir tutum sergilemeye çalışın ve çocuk altına kaçırdığında sinirlenmekten kaçının.
• Çocuğa bol ve çıkarması kolay kıyafetler giydirin. Tuvalet eğitimi süresince karmaşık çıtçıtlı ve düğmeli giysilerden kaçının.
• Alt ıslatma kazası olabilecek her yerde (okulda, arabada, akraba evlerinde) yanınızda yedek kıyafet bulundurun.
• Tuvalet eğitimi tartışmalarından kaçının. Çocuk ilgilenmiyorsa, tekrar denemeden önce bir süre tuvalet eğitimine ara verin.
• Çocuk tuvaletteyken sifonu çekmeyin; sifonun sesi onun için korkutucu olabilir.
• Erkek çocıklara başta, lazımlığa oturarak idrara çıkmayı öğretin. Lazımlıkta oturarak dışkılamayı öğrendikten sonra onlara ayakta idrara çıkmayı öğretin.
• Bol miktarda yüksek lifli yiyecekler sunarak ve süt ürünlerini günde üç sekiz ons fincan (toplam 720 mL) süt eşdeğerinden fazla olmayacak şekilde sınırlayarak dışkıları yumuşak tutun.
• Çocuk, lazımlığı kullanmayı başardıktan sonra çocuk bezinden eşofman veya pamuklu iç çamaşırına geçebilir.
• Çocuk gündüzleri kuru kalana kadar geceleri veya uyku sırasında bezini kullanmaya devam edin. Çocuğun ıslandığını fark etmesini sağlayacak bezler kullanın.
• Çocuğa sabah ilk uyandıktan sonra ve günün diğer saatlerinde tuvaleti kullanması gerektiğini hatırlatın. Ancak, fazla hatırlatmamaya çalışın.
• Eğer çocuk ilerlemiyorsa tuvalet eğitimini 2-3 ay bırakın. Daha sonra hazır olduğunu düşündüğünüzde tekrar başlamayı deneyin.

Ödül ne olursa olsun, kendimizi iyi hissetmemizi sağlar. Ve yaptığımız işi daha severek ve motive yapmamıza yardımcı olur. Tuvalet eğitimi bir çocuk için yorucu ve korkutucu olabilir. Bu yüzden tuvaleti kullanmayla ilgili her adımı öğrenirken çocuğunuzu övmek ve ödüllendirmek, denemeye devam etmesi için onu teşvik edebilir. Bunun için şunları deneyebilirsiniz:

• Tanımlayıcı övgü- örneğin; "Tuvalette oturduğun için aferin"
• Sözsüz övgü- örneğin; jestler (alkış) veya işaretler (beğenme)
• Favori bir aktivite – örneğin, çıkartma tablosunda bir yıldız.

Başlamadan önce, çocuğunuzu tam olarak hangi davranışı için ödüllendireceğinizi planlayın ve çocuğunuzun ödülü anladığından emin olun. Çeşitli ödüller deneyin ve çocuğunuzun en iyi tepki verdiği ödülleri kullanın. Çocuğunuz belirli bir adımda ilerleme kaydettikten sonra, etkinlikleri ve oyuncakları ödül olarak kullanmayı bırakın. Ama çocuğunuzu övmeye devam edin.

Çıkartmalar: Çocuğunuza tuvalet eğitimi verirken, küçük süslü onun sevdiği gibi eline veya kıyafetine yapıştırabileceği çıkartmalar vermeyi deneyin. Ödül takmak, çocukların başarılarından gurur duymalarını sağlayabilir ve onları, çıkartmalarını gören arkadaşları ve aile üyeleriyle iyi haberi paylaşmaya teşvik edebilir.

Etiket tablosu: Zaman içindeki ilerlemeyi göstermek için bir çıkartma tablosu yapın. Doğrudan banyoya veya çocuğunuzun lazımlığının yanına asabilirsiniz. Tuvalet eğitimi adımlarındaki her bir başarısı için yeni bir çıkartma ekleyebilirsiniz. Çocuğunuzun ilgi alanlarını düşünün ve tabloyu kendinize göre düzenleyin. Örneğin, şu anda gece gökyüzüyle ilgileniyorlarsa, yıldızları ve gezegenleri çizin. Doğayla ilgileniyorlarsa çiçekler, ağaçlar ve hayvanlar çizin. Hatta çocuğunuzun kendi çıkartma tablosunu oluşturmasına izin verebilirsiniz. Ya da bazı ebeveynler çocuklarının tuvalete çıkartmalar yapıştırmasına izin verir. Duvar yüzeyi kaplandıkça, çocukları banyoya her girdiklerinde ne kadar ilerleme kaydettiklerini görürler.

Sayma kavanozu: Başarının zamanla arttığını göstermenin bir başka harika yolu da bozuk para veya misket dolu bir kavanoz olabilir. Kavanoz doldukça çocuğunuzun ne kadar ilerleme kaydettiğini birlikte görebilirsiniz. Onlarla sayma becerilerini de modelleyebilirsiniz. Küçük parçalar boğulma tehlikesi oluşturabileceğinden, kavanozu çocuğunuzun erişemeyeceği bir tezgâh veya rafta tuttuğunuzdan emin olun.

Atıştırmalıklar: Bazı ebeveynler, mini marshmallow veya küçük çikolatalı şekerlemeler gibi atıştırmalıklarla lazımlık aktivitesini ödüllendirerek başarıyı yakalayabilirler. Bu tekniği birkaç haftadan fazla kullanmayı planlıyorsanız kuru üzüm, kraker veya çubuk kraker gibi şekersiz bir seçenek düşünebilirsiniz. Ebeveynlerin tatlılara yaklaşımına bağlı olarak farklı atıştırmalıklar sağlığı bozmayacak şekilde seçilebilir.

Hikaye zamanı: Çocuklar, ebeveynlerinin, büyük kardeşlerinin veya başka bir büyük kişinin kendilerine kitap okumasına bayılır. Günlük bir okuma rutininiz veya hikayelerle dolu uyku vakti rutininiz olsa bile, kitapları lazımlık zamanınızın bir parçası haline de getirin. Banyoda sadece tuvalet eğitimi sırasında okuyacağınız birkaç kitap saklayın. Her iki haftada bir yeni bir kitap alarak her şeyi taze tutun veya stok yapmak için her hafta birlikte kütüphaneye gidin.

Çocuğunuzun tuvalet eğitimi kişiliğine uygun bir seçenek mutlaka vardır. Önemli olan, neyin işe yaradığını bulmak ve verdiğiniz ödül teşvik etmediğinde onu değiştirmektir.

Çocukların en az %20’si tuvalet eğitimi döneminde, tuvaleti kullanmayı reddedecektir. Bazı çocuklar tuvaleti idrar yapmak için kullanmaya isteklidir ancak dışkılama için kullanmak istemeyebilirler. Bunun yerine, çocuk bezine dışkısını yapabilir ya da külotuna dışkı kaçırabilirler. Bir çocuğun tuvaleti kullanmayı reddetmesinin farklı olası nedenleri vardır. Uzmanların çoğu aşağıdakileri önermektedir:

• Çocukla tuvalet eğitimi hakkında konuşun. Çocuğa, kakasının tuvalette olmak istediğini ve çocuğunuzun görevinin kakanın çıkmasına yardım etmek olduğunu söyleyin.
• Çocuğu cezalandırmayın veya ona söylenmeyin.
• Birkaç hafta veya ay tuvalet eğitimine ara verin. Çocuğa tuvaleti kullanması gerektiğini hatırlatmayı bırakın. Çocuğa süreç içinde tam kontrol verin.
• Çocuğu, banyoya davet ederek sizi veya kardeşlerini izleyerek taklit etmesi için teşvik edin.
• Çocuğu kendi bezini değiştirmesi için teşvik edin.
• Kabızlığı varsa mutlaka tedavi olması için sağlık uzmanına başvurun. Ağrılı veya zor dışkılama, tuvalet eğitiminde aksamalara ve uzun süreli kabızlık sorunlarına yol açabilir.
• Bir yıldız veya çıkartma çizelgesi oluşturun. Çocuğu tuvalette hem denediği hem de başarılı bir şekilde dışkı yaptığı yaptığı için ödüllendirin. Yapamadığında ceza vermekten kaçının.

Gelişimsel beceriler — Bir çocuğun tuvaleti kullanmayı öğrenmeye hazır olduğu yaş, bir dizi faktöre bağlıdır. Bu faktörler, bir çocuktan diğerine değişebilir. Çoğu çocuk, iki ila dört yaşları arasında gün boyunca kuru kalabilir. Geceleri kuru kalma gündüzle aynı anda olabilir veya daha uzun süre alabilir. Çoğu uzman, bir çocuğun tuvalet eğitimine başlamadan önce aşağıdaki gelişimsel becerileri yapabilmesi gerektiği konusunda hemfikirdir:

• Tuvalete yürüyebilmek
• Tuvalette oturabilmek
• Birkaç saat kuru kalabilmek veya uykudan kuru uyanabilmek
• Kıyafetleri yukarı ve aşağı çekebilmek
• Basit talimatları izleyebilmek
• Tuvalete gitme ihtiyacını iletebilmek
• "Hayır" diyerek bağımsızlığını gösterebilmek
• Tuvalet eğitimine ilgi göstermek
• Yetişkinleri ve daha büyük çocukları taklit etmek

Çocuğun kabızlık sorunu varsa uzmanlar tuvalet eğitimine başlamadan önce kabızlığın tedavi edilmesini önermektedir. Kronik kabızlık, ağrılı bağırsak hareketlerine yol açabilir. Bu durumda da dışkıyı tutamamaya ve tuvaleti kullanmayı reddetmeye yol açabilir.

Yardım etmeye hazır mıyım? — Bakım veren ebeveynlerin de tuvalet eğitimi sürecine başlamak için hazır olmaları gerekir. Bir bakıcının en az üç ay boyunca günlük olarak tuvalet eğitimine zaman ve duygusal enerji ayırması gerekecektir. Genellikle bu, çok fazla olumlu pekiştirme vermek, kazalara hazırlanmak ve fazladan çamaşır yıkamak anlamına gelir. Yeni bir çocuğa hazırlanıyorsanız, yeni bir eve taşınıyorsanız, işe dönüyorsanız veya çocuk kreşe başlıyorsa tuvalet eğitimini ertelemeyi düşünebilirsiniz. Aynı anda çok fazla değişiklik yapmak, tuvalet eğitimini daha zor hale getirebilir. Ebeveyn ve çocuk için hayal kırıklığı ve başarısızlık olasılığını artırabilir. Çocuğun belirli bir yaşa kadar tuvalet eğitimi almasını bekleyebilecek diğer bakıcıların, aile üyelerinin veya öğretmenlerin baskısına direnmek zor olabilir. Tuvalet eğitimi bir yarışma değildir. Tuvalet eğitimindeki başarı, çocuğun diğer çocuklardan daha zeki ya da ileri düzeyde olduğu anlamına gelmez. Ayrıca tuvalet eğitiminde sorun olması veya geç yaşta başlamak çocuğun tembel, inatçı ya da geç öğrenen biri olduğu anlamına gelmez. Ve unutmayın- bu dönemde alt ıslatma kazaları olacak ve bu çok normal.